EUSKAL LITERATURA

xvii.mendeko testuinguru historikoa

 

Erlijioari dagokionez:

 

Kontrarreforma katolikoa

-Hizkuntzan

-Erlijioan

• Martin Luther alemanarekin sortutako protestantismoak erreforma eragin

• Eliza Katolikoak kontrarreformari ekin

• 1545.an hasi zen Trentoko Kontzilioan

• Aldaketak dogma eta eliz diziplinan (desadostasunak agertu, eliza asko zatitu)

• Euskara erabili zuten kontraerreformaren tresnatzat: jendeari katolisizmoa erakutsi, elizari faborea egiteko, karbinismoa, anglikalismoa eta luteranismora jendea ez joateko.

• Kontzilioaren ondorioz XIII.mendean

• Inkisizioa berriz martxan jarri

• Zentsura martxan jarri

• Trenton erlijioa argi uztea erabaki. Ondorioz:

  • Obra onak areagotu egin behar ziren

  • Sinestu behar ziren elementuak markatu ziren

  • Maila praktikoan katolikoen komunitatea, erlijioaren lerro nagusiak eta  praktika soziala tinkotu zen

• Kontrarreformak egutegiak, errituak…finkatu

• Literaturaren adarreztapena (hedapena). Ezaugarriak:

  • Pulpitotik haratago dagoen eginbeharrekoa zerbait izanen da

  • Liteartura sermoiaren luzapena da, etxeraino helduko dena.

  • Ordurarte egindako guztiari muzin egin zaio

  • Aszetikako liburuak ez dira debekatuko ezta hizkuntza bulgarrean idatzitako sermoirik ere.

    • Erlijio gaiekin lotutako liburuak

 

-Ordena berri bat sortu zen: Jesusen Lagundia.

• Inazio Loiolakoak sortu

• Eliza katolikoan iherarkismo bat eskaini.

  • Beltzez jantzi

  • Beste estruktura bat sortu

• Ideologia tinkotu zuten, gero mundu osora zabaldu

  • Inazio 1556an hil eta 70urtera Santu bihurtu zuten.

 

Kulturari dagokionez:

• Eliza gordelekurik garrantzitsuena

  • Ez zen aldaketarik egon mende batetik bestera

• Arteari dagokionez

  • Errenazimenduak estilo barrokoa ekarri

    • arkitektura

    • Eskultura

    • pintura

• Estilo honen adierazgarri bereizmena apaindura-ugaritasuna

 

Politika eta ekonomiari dagokionez:

• Europa osoan zehar monarkia absolutista indartsua finkatu.

• Frantzian potentziarik garrantzitsuena bilatu Luis XIII eta Luis XIV garaian

• Ipar Euskal Herriak gorakada ekonomikoa garai haietan.

  • Eragina obra gehiago idazteko orduan.

• Hegoaldean krisia gogor murgilduta

 

Literatura EH-n:

• Batez ere Iparraldean garatua.

• Ezaugarriak:

  • Ahozkoarekin lotutako idatziak.(kristauei mezuak bidali nahi)

  • Aurrekoa baino estetikoagoa

  • Akumulazioa, hitz-bilketa, lantzen zuten idazleek

  • Tematikoki bideratuak(elizara bideratuak)

Prosaren barruan askatasun handia izan zuten idazle batzuk:

• Tartas

  • Garaiko predikari eta idazleen jokaera ikusten lagundu zuen.

• Axular

• Argaignaratz

 

Ohienartek poesia ikutu zuen.

• Etxeberri Ziburukoak bertso moldeari eutsi zion.

• Horrela transmititutakoa jendearen oroimenean geratzeko errazagoa.

 

Sarako eskola sortu zen, idazle batzuek bultzatuta.